1
816 yılı sonbaharında Kafkasya’daki Rus ordusunun komutanlığına General Yermolov’un getirilmesiyle Kafkaslar’daki mücadelenin seyri değişti. Yermolov’un Kafkasya’da uyguladığı politika ve sistem Rusya’ya Kafkasları kesin olarak işgal etmenin ve ele geçirmenin kapılarını açtı. Son derece başarılı bir askeri geçmişi olan Yermolov bir kumandan olarak da askerleri tarafından çok sevilen bir generaldi.
Kafkas-Rus savaşları sırasında uyguladığı zâlimce metotlar kendisine büyük şöhret kazandırdı. Yermolov bu konuda şunları söylüyordu:
“Ben istiyorum ki, adımın sebep olacağı korku sınırlarımızı kalelerimizden daha iyi korusun. Benim bir sözüm Dağlılar (Kafkasyalılar) için ölümden daha kaçınılmaz bir ferman olmalıdır. Bir Dağlı’nın idam, yüzlerce Rus askerinin hayatını kurtarırken, binlerce Müslümanın da bize ihanet etmesini önler.”
Yermolov Kafkas dağlarında yaşayan herkesi ister savaşçı, ister barış yanlısı olsun, Rus devletinin bir tebaası olarak kabul ediyor ve onların kayıtsız şartsız boyun eğmelerini istiyordu. Bu düşünceyle ilk önce dikkatini Sunja ve Terek ırmaklarının arasında yasamakta olan Çeçen kabileleri üzerinde yoğunlaştırdı. Onları kontrol altında tutabilmek için 1818 yılında inşa ettirdiği büyük bir kaleye Çar 4. İvan’ın lakabı olan ve Rusçada “tehdit eden” anlamına gelen “Grozni” adını verdi.
Grozni kalesinin tamamlanmasının ardından Yermolov Çeçenistan’ın doğusunda, Dağıstan sınırında yer alan Endirey’de bir kale daha yaptırarak, küçük kaleler zinciriyle Grozni ile birleştirdi. Salatav bölgesinde yer alan bu kale savaşçı Dağıstan kabilelerinin yolunu keserken, Kumuk ovalarını da kontrol altında tutuyordu.
1821 yılında Tarho’da inşa edilen üçüncü bir kale ile Yermolov Hazar denizinden Viadikafkaz’a kadar uzanan hattı tamamladı. Grozni kalesinin inşası yalnız Çeçenleri değil Dağıstan’da bulunan Avar, Karakaytak, Tabasaran, Gazi Kumuk gibi küçük hanlıkları da endişeye sevketmiş ve kendilerini savunmaya karar vermişlerdi.
Ancak Yermolov’un ordusu Çeçenler ve Dağıstanlılar üzerine arka arkaya düzenlediği saldırılarla Kafkas kabilelerini sindirmeyi başardı. Dağıstan’daki Tabasaran, Karakaytak, Akuşa bölgelerine boyun eğdiren Yermolov 1820 yılının Haziran ayında Gazi Kumuk bölgesini de işgal ederek Rusya’ya bağladı. Dağıstan’ın doğu kısımlarının fethini tamamlayan Yermolov henüz batı Dağısan’ın dağlık bölgelerinde yaşayan Avarlar ile karşılaşmamıştı. Bu arada, uyguladığı zâlim metotlar aralarında kopukluk olan Çeçen ve Dağıstan kabilelerinin aynı amaç etrafında birleşmelerini sağlamıştı.
1822 yılında Terek Hattı’nın terek ırmağının sol tarafına aktarılarak Kabardey’in iç bölgelerine doğru uzatılması Kabardeylerin ayaklanmasına yol açtı. Yermolov ordusuyla bölgeyi işgal ederek bütün Kabardey bölgesini yakıp yıktı. Savaşlar ve salgın hastalıklar sebebiyle nüfuslarının beşte dördünü kaybetmiş olan Kabardeyler’in bir kısmı Kuban ırmağının ötesinde yaşamakta olan Çerkes kabileleri arasına göç ettiler. Doğudan batıya doğru yeni kalelerle Kabardey’i kuşatan Rusya böylece onlarla diğer Kafkas halklarının irtibatını da kesmişti.
1823 yılında Yermolov Dağıstan kabileleri arasında dini inançlar temelinde ortaya çıkan ve güçlenmeye başlayan bir direniş hareketinin kıvılcımlarını farketmeye başladı. Ancak Rus işgali altındaki Dağıstan’da harekete geçme fırsatını bulamayan direniş hareketinin kıvılcımlarını 1824 yılında ortamın müsait olduğu Çeçenistan’da alevlendi.
Dinî yönü ağır basan Taymi Biybolat komutasında başlayan ayaklanma hareketi kısa zamanda bütün Çeçenler arasında yayılırken, ayaklanmaya Aksay bölgesinde yaşayan Kumuklar da katıldılar. Terek eyaleti kumandanı General Lissaniyeviç ile General Grekov’un Kumuklar tarafından öldürülmesi bir anda bölgede gerginliği arttırdı. O sırada Tiflis’te bulunan General Yermolov bu olayı haber alır almaz Kafkas Ötesinden Vladikafkaz’a geldi ve oradan Grozni’ye geçerek Çeçen ve Kumukların hücumlarını önleyecek tedbirler almaya başladı.
Bu sırada Rus çarı 1. Aleksandır’ın ölüm haberi geldi. Rusya tahtına onun küçük kardeşi 1. Nikola geçmişti. 1. Nikola Kafkas savaşları sırasında başarısız bulduğu Yermolov’u görevinden alarak onun yerine General Paskiyeviç’i tayin etti.
Kafkasya’da bulunduğu on yıl boyunca zâlimliği ve acımasız kararlarıyla şöhret kazanan Yermolov Dağıstan’ın büyük kısmını Rusya’ya bağlamayı başarmıştı ama, Kafkasyalılar arasında dinî ve milli bir birlik ve bağımsızlık fikrinin doğmasına da vesile olmuştu. Çeşitli Dağıstan kabileleri ile Çeçenleri aynı ideal etrafında birleştiren bu hareket İmam Mansur’dan kırk yıl sonra Kafkasya’nın doğusunda yeşeren “müridizm” hareketiydi.
Dr.Ufuk Tavkul
