ikâye çok malum ve meşhur: Okuma yazması olmayan, tahsil görmemiş bir Anadolulu hemşehrimiz hacca gitmiş. Dönüşünde konu komşu, akraba, tamdık ziyaretine gelmişler; bir müddet sonra söz, “neler gördün hacım hele anlat bakalım” faslına düşünce hacıemmi kendi gözlemlerine nazaran en mühim bulduğu hadiseyi hikâyeye başlamış;
– Mübarek yerde ezan Türkçe okunuyor, namaz Türkçe kılınıyor, Kur’ân Türkçe okunuyor, hepsi pek iyi, pek hoş, bu hususta hiç yabancılık çekmedik. Lâkin iş konuşmaya gelince adamlar (Araplar demek istiyor) sapıtıveriyorlar!
Türkçe ile Arapça arasındaki yakın ve samimi alâkayı, bu hikâyeden daha iyi anlatabilen bir örnek daha tasavvur edilemez. Tarih boyunca bütün müslümanlar , Arapça’yı, Araplara dair bir millî kültür unsuru olarak değil, Kur’ân’a dair ve ona ait bir özellik saymışlardır.
Günün birinde Türkçeyi on asır önceki kelime kadrosundan hareketle yeniden inşa etmek, kısaca yabancı kelimelerden arındırmak gündeme gelince, teklif edilen yeni lisanın halka ne kadar tuhaf ve yabancı göründüğünü tahayyül ediniz.
Devlet eli ve gücüyle lisanın kısa zamanda iki nesil arasındaki haberleşmeyi kesintiye uğratacak derecede “arılaştırılması” herhangi bir dil için bile daima fecî bir netice vermeye mahkûmdur; Türkçe, bu faciayı bütün tahribatı ile yaşamakla kalmadı; en az bu kadar fecî bir başka sonuçla daha karşılaştık: Türkçe’nin Kur’ân lisanıyla, daha doğrusu Kur’ân kavramlarıyla ilgisi kesilmiş oldu.
Arapçaya dair bilgisi olmamakla birlikte eski Türkçeye âşinâ bir dikkat, Kur’ân’ı okurken veya dinlerken Türkçe mantığıyla öğrenip mânâ verdiği pek çok kelime ve kavramı anında farkeder. Meseleye “ters açı”dan bakan bir gözlemci için bu misâl, Türkçenin Arapça tarafından istilâsı olarak anlaşılabilir. Halbuki Kur’ân’a cildinden kâğıdına, harfinden mânâsına kadar fevkalâde bir ihtiram göstermekle tanınmış olan Türkler için bu vakıa, Türkçenin Arapça tarafından istilâsı olarak değil, Türkçenin Kur’ân tabirleriyle kaynaşması olarak değerlendirilmişti.
Kur’ânî lafızları Türkçede tasarruf etmek, gündelik hayatta konuşma diline geçirmek, o toplumun Kur’ân’la samimiyetini ve muarefesini artıran, pekiştiren bir tesir uyandınyordu. Nitekim dilde arılaşma cereyanı altında yetişen nesillerin Kur’ân’a mesafesi, İngiliz, Fransız veya Lâtin lisanıyla kaleme alınmış herhangi bir metne karşı hissettikleri mesafeyle hemen hemen aynıdır.
Maksat Türkçe’nin Kur’an’la İlgisini Kesmek
Öztürkçe akımının şuurla veya gaflet eseri olarak önümüze koyduğu neticelerden en büyüğü, Türkçe’nin Kur’ân’la samimiyet ve ilgisini kesmek olarak tecelli etmiş bulunuyor. Halbuki Türkçenin içinde yaşayan Kur’ân tâbirleri, sadece dinî çağrışımlar uyandırmıyor; karşılığı asırlar boyunca değişmeden kalan ve herkesçe malum olan bir mânâ koleksiyonuna da atıfta bulunuyordu.
Kur’ân kelimeleriyle birlikte biz, onun yerine ikame edilen yeni kelimelerin karşılıklarını da kaybettik; “olay” kelimesini iskambil jokeri gibi yerli yersiz her lâfın arasına sokuşturmamız, lisanın mantığını elden kaçırdığımız için “olmak”, “yapmak” gibi çok ihtiyatla kullanmak icab eden fiilerle yer yer ekalliyet Türkçesinden beter bir lisan zevksizliğine düşmemiz sebepsiz değil.
“Şahit” yerine “tanık” kelimesini kullanmakla kıyamet kopmuyor, “ş-h-d” harflerinden türemiş onlarca isim ve fiilin bir hamlede yokolup gitmesi bir yana ama bir dünya yıkılıyor; “abd” kelimesini “kul”la, “ibadet”i tapınmakla karşılamak belki mümkün ama bu kelimelerin Kur’ân ve islâm literatüründeki zengin çağrışımlarını nasıl telafi edebiliriz? “Acımak” fiili ile “rahmetmek” mânâ itibariyle asla denk olamaz. Kur’ân’da geçen “vezn”, bizim “ölçü”den çok farklı bir mânâ alanını ve tedaileri de kaplar. Eski Türkçe, “kul”, “tanık”, “ölçü”, “tapınmak” kelimelerini de ihata eder, fakat eskiler bu kelimeleri çok farklı yerlerde kullanırlardı.
Cümlede Kur’ânî bir kavram geçtiği zaman onun karşılığı hakkında tereddüd edilmezdi. Kur’ân’in Türkçeye hediye ettiği veya Türkçenin Kur’ân’la samimi ülfetinden hâsıl olan bu mânâ beraberliği Türkçe’nin belkemiği idi. Ecdâd on asır boyunca bu lisanı terennüm etti; onunla şiir yazdı, resmi kayıtlan tuttu, ifade-i meram etti; rüyasında bu dille konuştu, aşkını ifade ihtiyacında bu dile sığındı ve bu dil henüz bu asrın başlarına kadar bir dünya lisan! idi. Hem “beyn’el-slâm” bir düşünce alanı, hem “emperyal” haşmete sahip debdebe unsuru, hem mahalle arasında ana südü gibi temiz ve berrak bir tınıyla seslendirilebilen bir halk hançeresi idi.
Biz lisanımızla birlikte “beyn’el-İslâm” vizyonumuzu da reddettik; bugün vardığımız netice pekçoklan için “yeterli” olabilir ama ben “tatminkâr” bulmuyorum; çünkü arada “yeter” ile “tatmin” kelimelerinin arasındaki mesafe kadar bir uçurum var. En basit şekliyle farkı anlamak isteyen, bütün müştakleriyle “tatmin” kelimesinin Kur’ân’da zikredildiği yerlere dikkat kesilir, kavramın mânâ itibariyle kapladığı evreni anlar ve ondan sonra “yeterli”nin yeterli olup olmadığı hususunda hüküm verir.
Doğrusu biz, Türkçenin içindeki “Kur’ânî belkemiği” çıkararak “nefsimize zulmedenlerden” olmuşuzdur.
Kaynak: Yatağına Kırgın Irmaklar
Dr. Ahmet Turan Alkan
