1
918 yılında Azerbaycan tarihinde çok büyük sosyal ve siyasî hadiseler yaşandı Azerbaycan’ın birçok yerinde, başşehir Bakü başta olmak üzere, 31 Mart soykırımı gerçekleştirildi. Bu soykırım esnasında Bolşevik – Ermeni ittifakı tarafından 30.000 Azerbaycan Türkü katledildi. Tesis edilen millî kurumlar yok edildi.
Masum halka uygulanan bu katliamların temelindeyse Azerbaycan’ın bağımsızlığını engelleme ve yönetimi ele geçiren Bolşeviklerinin Bakü petrolüne sahip olma arzusu yatıyordu.
28 Mayıs 1918’de “İstiklal Beyannamesi”ni ilan eden Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin karşısında çözüm bekleyen birçok büyük mesele vardı. Bunların en önemlisi Bakü’nün Bolşevik-Taşnak ittifakının işgalinden kurtarılmasıydı.
Bu esnada, bir taraftan Stephan Şaumyan liderliğindeki Bakü Halk Komiserleri Sovyeti’nin “Kızılordusu”, mevcut durumdan yararlanarak Bakü, Şamahı, kuba, Salyan, Kürdemir gibi çeşitli merkezleri yakıp yıkarak Gence’ye doğru ilerken, diğer taraftan da Zengezur’u işgal ederek Karabağ’a saldıran Andranik komitasındaki Ermeniler de aynı istikamete doğru ilerlemeye hazırlanıyorlardı. Bu durumdan kurtulabilmenin tek yolu vardı. Bunu da Mehmet Emin Resulzade şöyle dile getiriyordu: “Bu müşkül vaziyetten milleti kurtaracak yegâne çare vardır: Türkiye. Ümitler oraya dikilmiştir.”
1918 yılında Azerbaycan’ın Ermeni-Bolşevik istilasından, gerçekleştirilmekte olan katliamlardan kurtarmak için –milletlerarası baskılara aldırmayarak- Türk ordusu Azerbaycan’a yardıma geldi. Osmanlı Harbiye Nazırı ve Başkomutan Vekili Enver Paşa’nın gayreti ile oluşturulan bu orduya “Kafkas İslam Ordusu” adı verildi. Komutanlığına Nuri Paşa’nın tayin edildiği Kafkas İslam ordusu, Bolşevik-Taşnak ittifakının yanı sıra İngiliz birlikleri ile de yapılan ve yaklaşık altı ay süren savaşlar sırasında büyük kahramanlıklar gösterdi.
Bakü’yü Azerbaycan’dan ayırıp, “müttefiklerin tarafsız vilayeti” haline getirmek, Azerbaycan’ı başsız bedene çevirmek hayali besleyenler Türk ordusu tarafından mağlup edildiler. Türkiye’nin ve Azerbaycan’ın kahraman evlatları şerefli bir zafere imza attılar ve Bakü 15 Eylül 1918’de işgalden kurtarıldı. Kafkas İslam Ordusu’nun bağımsızlığımızın elde edilmesinde oynadığı rol, Azerbaycan ile Türkiye arasında ilk askerî işbirliğinin de temelini attı.
Azerbaycanlı asker ve gönüllülerle aynı cephede omuz omuza savaşan Kafkas İslam Ordusu’nun ana iskeletini oluşturan Türkiyeli Türklerin 1140’ı savaş meydanlarında şehit düştü. Bu askerlerin dökülen kanlarının aziz hatırası bugün bile Azerbaycan’ın muhtelif bölgelerinde “Türkün Kabri”, “Sarmaşıklı Mezarlar” gibi adlarla anılmakta, halkın gönlünde ve hafızasında yaşamaya devam etmektedir.
Bu kahraman ordunun saflarında, Azerbaycan halkının fedakâr evlatları tarafından Nargin ve Rusya’nın çeşitli yerlerindeki esir kamplarından kurtarılan Osmanlı askerleri de vardı. Tarihî belgelerden anlaşıldığı kadarıyla, esaretten kaçırılmış 300 civarında asker, Azerbaycan’ın bağımsızlık savaşına katılarak “kardeşlik” yardımı göstermişlerdir.
Akif Aşırlı
