rof. Dr. Ahmet BURAN tarafından kaleme alınan ve ilk baskısı 2007 yılında Elazığ’da faaliyet gösteren Manas Yayıncılık tarafından basılan Kurşunlanan Türkoloji adlı eserin 2. baskısı Akçağ Yayınları tarafından basılmıştır.
İlk baskısı Elazığ’da Manas Yayıncılık tarafından yapılan ve 396 sayfa olan eserin 2. baskısı 551 sayfa olup gözden geçirilmiş ve genişletilmiş hâlidir. İlk baskıda görülemeyen çeşitli kaynaklara ulaşılmış ve bir takım yeni bilgi, belge ve fotoğraflarla eser zenginleştirilmiştir.
Kurşunlanan Türkoloji başlıca Ön söz den sonra (s. 11-17) iki bölümden oluşmaktadır. Eserin “Korku Tüneli” (s. 22-272) adını taşıyan Birinci Bölümünde, 19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyılın ilk yarısı arasında, yaklaşık yüz yıllık zaman dilimi içinde Türk dünyası coğrafyasında meydana gelen sürgün, kıyım ve ölümler özetlenmiştir.
Türkler, bu süreçte Kırım’da, Balkanlarda, Kafkaslarda, İdil-Ural’da, Batı Türkistan’da, Doğu Türkistan’da (Çin), İran, Irak, Suriye bölgeleri ile Anadolu’da gerçek bir ölüm kalım mücadelesine girişmiş ve nüfuslarının yarıdan fazlasını kaybetmişlerdir. Kitabın bu bölümünde, sonsuza akan zaman yolculuğunda, Türklerin panik halinde girdikleri, yüz yıllık karanlık “korku tüneli” nden sağ çıkanları ile çıkamayanlarının öyküsü özetlenmiştir.
Kitabın “Kurşunlanan Türkoloji” (s. 273-541) adlı İkinci Bölümünde ise, çoğunluğu Sovyetler Birliğinde olmak üzere, Çin’de ve Türkiye’de Türkologların, şair, yazar, fikir adamı Türk aydınlarının uğradığı katliam, sürgün ve baskılar anlatılmaktadır. Bu bölümde, daha çok cezalandırılan; sürgüne gönderilen, hapsedilen ve öldürülen şair ve yazarlara yer verilmiştir. Şair ve yazarlar temsil ettikleri Türk topluluğu ile ilgili bölümde ismen anılmış, hangi cezaya çarptırıldıkları daha çok dipnotlarda belirtilmiştir.
Bunlar arasından, dilbilimci-Türkolog olan şahsiyetlerin hayatı ve aldıkları cezalar kısaca açıklanmıştır. Bunlardan başka, özellikle Türkiye dışındaki Türklerin mahalli ve genel Türklük mücadelesine önemli katkıları olan veya Türk dünyasında özel bir yeri olan Gaspıralı İsmail Bey, Sultan Galiyev, Bekir Çobanzade, İsa Yusuf Alptekin, Elmas Yıldırım gibi bazı kişiler ve mücadeleleri hakkında da önemli bilgiler verilmiştir.
Eser, çoğunluğu katledilen veya cezalandırılan Türkologlara ait yüze yakın fotoğraf, çeşitli resmi belge ve kararlar, hatıralar ve şiirlerle de zenginleştirilmiştir. Özellikle Sovyetler Birliği’nde Türkolojiye hizmet edenlerin uğradığı haksızlıkları dile getiren bu eser, bu alanda Türkiye’de yapılan en kapsamlı çalışmadır.
Yar. Doç. Dr. Ercan Alkaya – Fırat Üniversitesi
