* Peyami Safa
Yeni bir kelime oluşturulurken bazı şartlara dikkat etmek gerekir. Öncelikle, değiştirilmek istenen yabancı kelimenin ya ölü ya da kullanılmaz durumda olması gerekir. Türkçe’de aktif olarak kullanılan Arapça veya Farsça kelimeleri değiştirmek hem gereksiz hem de imkansızdır. Gereksizdir çünkü bu kelimeler artık Türkçenin bir parçası haline gelmiştir. İmkansızdır çünkü yeni bir kelimenin eski ve canlı bir kelimenin yerini alması pek mümkün değildir.
Yeni kelimenin diğer şartları arasında şiveye uygunluk, ahenk, hece sayısının azlığı ve kullanışlılık gibi özellikler bulunur. Ancak en önemlisi anlamdır.
Örneğin, “tenkit” kelimesi yerine önerilen “eleştirme” kelimesini ele alalım. “Eleme”den türetilen bu kelime, “tenkit” kelimesinin tam karşılığı değildir. “Eleştirme”, hem olumlu hem de olumsuz değerlendirmeleri kapsayan bir eylemi ifade ederken, “tenkit” çoğunlukla olumsuz bir yargıyı ifade eder. Ayrıca, “eleştirme” dört heceli iken “tenkit” iki hecelidir, bu da “tenkit” kelimesini daha kullanışlı hale getirir.
Son olarak, “tenkit” kelimesi zaten aydınlar arasında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu nedenle, “eleştirme” kelimesine karşı bir direnç oluşmakta ve bu durum, sağlam bir dişi çıkarıp yerine çürük bir diş takmaya benzetilmektedir.
Ayrıca, bazı kişilerin “mesela” yerine kullandıkları “örneğin” kelimesi de sorunludur. “Örnek” kelimesinin kökeni “misal” değil, “numune, meşk” anlamına gelir. Dahası, genç yazar Necmeddin Özdarendeli’nin belirttiği gibi, bu kelime Ermenice kökenlidir.
Türkçede zaten var olan ve kullanılan “mesela” gibi bir kelimeyi Arapça diye reddedip, Ermenice olan “örnek” kelimesinden türetilen “örneğin” kelimesini kullanmaya çalışmak, dil bilgisizliğinin ve ana diline karşı duyarsızlığın bir örneğidir.
* * *
İktibas: Bu metin, kıymetli Türkistan Birliği okuyucuları için şâyân-ı tavsiye telakki edildiğinden Türk Alemiyiz websayfasından iktibas edilerek nazar-ı dikkatinize takdim edilmiştir. Muhtevası ve paylaştığı fikirler tamamen yazarına aittir.
