Türk Dünyasının En Çok Şiir Yazan Türk Şairi: Alişir Nevaî

evâi, âlim, şair, güzel sanatlardan bir kaçında mâhir bir sanatkârdı. Asîl büyük bir âiledendi. 

Alişîr beyin zeki, zarif, şık, çelebi, ince, nüktedan, sevimli, hoşsohbet, kibar, ayni zamanda mütevâzı bir kimse olduğu eserlerinde görülür. O kadar şık ve inceydi ki yapdığı şeyler hatta kadınlar arasında bile moda olurdu. Baburşah’dan öğreniyoruz: Alişîrin bir gün kulağı ağrımış başını mâvi bir ipek mendille sarmış, kadınlar hemen bunu moda yapıp başlarına mâvi ipek mendil bağlamışlar ve adını da “Alişir tarzı” koymuşlardır. 

Nevâî Allah vergisi yüksek şairliğine yüce duygular, büyük faziletler ilâve olunmuş biridir. Âdil, merhametli, hayırsever bir insandı. Bunlarla berâber çok çalışkandı. Çalışkanlığın zekâya üstün olduğuna iman edenlerdenim. Nevâîdeki gibi ikisi berâber olursa ona baha biçilmez. Bütün ömrünü tahsile, tetkike, ilme, edebiyâta, güzel sanatlara, edebî ve ilmî eserler telifine, hayrat ve hasenata hasr ve vakfetmişdir.  

Vakfiyye nâmındaki eserinde görüldüğü üzere 300 kadar bina ve emsâlini milletine vakfetmişdir. Evini bir akademi, bir mekteb, bir kütüphâne, bir matbaa, bir resimhâne, bir mücellidhâne hâline koymuşdu. Zamanın âlim ve şâirlerini toplar, himâye ederdi. Onlara eserler yazdırırdı. Yazdığı ve yazdırdığı eserleri hattatlara verir; ondan sora müzehhibler, minyatürciler çalışır, sora da mücellidler cildleri yaparlardı. 

Yazılarınan öğrendiğimize göre onbeş, onaltı yaşında yazmağa başlamış, ölünceye kadar yazmışdır. Hattâ hayâtını sona erdiren müzmin bir hastalıkla iki yıldır pek bîtâb düştüğü halde bile çalışmağı bırakmamış, hayâtının son anlarında her gece iki saat çalışarak “Lisan-üt-tayr” adındaki eserini ikmal etmişdir. Eserin sonundaki mısrâlara göre bu eseri 60 yaşında yazmağa başlamış, her gece 40 yâhud 50 beyit yazarak bitirmişdir.

Nevâî daha ziyâde lirik bir şâirdir. Mümeyyiz vasfı incelikdir.  Nevâî intizam ve metod sahibi biriydi. Eserlerile ve açdığı medreselerle Türk kültürüne büyük hizmetler etmişdir. Nevâî vatanperver ve Türkcüydü. Horasanı ve milleti çok severdi. Eserlerinde ekseriya: “Bunu Türkler öğrensin diye yazıyorum” der. 

Nevâî sâf bir semâda parlayan güneş gibi bir parlak simâdır. Türkün büyük şâirlerinden, büyük adamlarındandır. Çağatay edebiyatının babasıdır. Bu edebiyât Nevâî iledir ki altın devrini yaşamışdır. Alişir Horasan Türk medeniyetinin incisidir. 

Kınalızâde tezkiresine göre Nevâî İstanbula gazellerinden 33 tâne göndermiş ve bu sâyededir ki Ahmed Paşa iyi şiir yazmağa başlamışdır! Tetkikimize göre Fuzûlî, Nedîm, Galibdede gibi garb Türklerinin en büyük şâirleri Nevâîyi okumuş ve şiirlerinde onu yâd etmişlerdir. 

Nevâînin eserleri bizde birkaç asır şâirlerimize meşk olan eserlerdendir. Hattâ bâzı şâirlerimiz Nevâiyi tanzir ederek Çağatay şivesinde dörtlük, beyit gibi ufak tefek şiirler yazmışlardır. O vakit şâirlerimiz Nevâîyi okumak için Çağatay şivesini öğrenirlerdi. Bunu için Nevâînin eserlerindeki Türkiye Türklerince meçhul kelimelerden mürekkep ve bunları Türkiye Türkcesîne îzah eden bir lügat tertib edilmişdi. 

Bu lügat “Lugati – Nevâî”, ilk kelimesi (apuşka) olduğundan “Apuşka lugatı” diyi meşhurdur. Macarca’ya bile Vambery tarafından tercüme edilib basıldığı halde bizde hala basılmamışdır. Yani ecdâdımız şimdiki neslimizden gayretliydi.  

Nevâî 3.804 şiir yazmışdır. Bunların hepsi 119.277 mısra teşkil etmekdedir. Fârisî dîvanı 12.000 mısradan mürekkebdir. Bu da ilâve edilince Nevâînin hayâtının mahsulü 3.805 şiir olup 131.277 mısra teşkil eder. Bu rakam Firdevsînin Şehnâmesinin mısra yekünundan çokdur. İrânın bu en velûd şâîrinin mısra yekûnu 120.000 dir.  

Nevâî 14 şiir şekli kullanmışdır. Türk klassikleri hakkında yapdığım tedkikat neticesi olarak kaydederim ki hiçbir Türk şâiri Nevâî kadar çok vezin kullanmamışdır. Nitekim hiçbir Türk şâiri de Nevâî kadar çok şiir ve mısrâ da yazmamışdır.