ürkmenler, Irak genel nüfusunun yüzde onunu teşkil etmektedir. 1957’de
yapılan ve 1959 yılında açıklanan genel sayıma göre nüfusları, 567.000
idi.
Irak’taki iktidarlar çeşitli yöntemlerle, Türkmenlerin gerçek
nüfusunu her zaman saklamışlardır. Bu sayımlarda Türkmenlerin etnik
yapısını medeni olmayan yollarla değiştirmeye yönelmişlerdir.
Türkmen
toplumunun sürekli nüfus artışı karşısında, bütün bu oyunların sonuçsuz
kaldığını gören Yönetim, Türkmenleri çeşitli siyasi dönemlerde göçe
zorlamış ve uyguladığı baskılarla asıl yerleşim yerlerinden
uzaklaştırmıştır. Nüfus artışlarının oranı göz önüne alındığında; Irak
Türkmenlerinin nüfusu iki milyonun üstündedir.
Tarım ve ticaretle uğraşan Türkmenler, Telafer’den başlayarak
kuzeybatıdan Musul, Sanlı ve Şebek aşiretlerinin yerleştiği onlarca
köyden sonra, Erbil şehri, Altunköprü, Karatepe nahiyeleri, Mendeli
ilçesi, Kızlarbat, Şehraban, Celavla ve Bayat aşiretinin yaşadığı bir
çok köyde bulunmaktadırlar.
Türkmenler, Irak’ın eski ve yeni tarihinde siyasi alanda faliyet
göstermişlerdir. Kerkük’lü İzzet Paşa, Abdurrahman El-Nakip tarafından
25 Ekim 1920’de kurulan ilk geçici hükümette Sağlık ve Maarif, 29 Ocak
1921’de Bayındırlık Bakanı oldu.
1921’de Irak’ın ilk anayasası Arapça, Kürtçe ve Türkçe olarak
basıldı. 1933’de yapılan değişikliklerle Arapça, ülkenin resmi dili
sayıldı. Özel kanun hükümleri gözönüne alınarak 74 No’lu karara göre
1931’de Kerkük, Erbil gibi çoğunluğu Türkmen olan bölgelerin mahkeme ve
okullarında Türkçe konuşulması karara bağlandı.
Ellili yıllarda Hükümet, eğitim müdürlüklerinden eğitim ve ders
açıklamalarının yapılmamasını istemiştir. 24 Ocak 1970’de çıkarılan bir
kararla ilkokullarda eğitimin Türkmence yapılması karara bağlandı. Ancak
bir yıl sonra bu karar iptal edildi ve Türkçe eğitim yasaklandı.
Kerkük halkı, tarihin çeşitli dönemlerinde katliam ve baskılara
uğradı. 4 Mayıs 1924, 1926, 1941 yıllarında bir çok öğretmen ve aydın
tutuklandı yahut sürgüne gönderildi. 14 Temmuz 1959 katliamı, tarih
boyunca Türkmenlerin uğradığı en vahşi kanlı kıyımdı. Bu kıyımda bir çok
Türkmen soykırım uygulamasının kurbanı olarak öldürüldü.
1970’te Irak Devrim Komuta Konseyi tarafından çıkarılan karar gereği
ilkokullarda Türkmence okutulacak, Milli Eğitim bünyesinde Türkmen
Araştırma Müdürlüğü kurulacak, Irak Edebiyatçılar Birliği Türkmen yazar
ve şairlerine ait eserleri bastıracak ve Tanıtma Bakanlığına bağlı
Türkmen Kültür Müdürlüğü kurulacaktı. Ancak gerçekleşen, tam bunların
tersi olmuştur.
Kerkük’te, yüzde doksan okulun Türkmence eğitim yapması, iktidarı bu
kararı geçersiz kılma çarelerini aramaya yöneltti. Okulları kapatan
hükümete karşı, aydın kesim ve öğrenciler ayaklandı. Böylece Kerkük ve
diğer Türkmen şehirlerinde Ekim 1971’de boykot karan alındı. Bunu fırsat
bilen rejim, çok sayıda öğrenci ve öğrencileri destekleyen öğretmenler
sendikası üyelerini tutukladı.
Kerkük Televizyonu’ndaki Türkmence
programlar asgariye indirildi. Yönetim, bütün bunlarla yetinmeyerek
asırlardan beri varolan başta Kerkük’ün adını “el-Tamim”
olarak ve bir çok Türkmen kasaba ve köy adlarını da değiştirdi. Şubat
1959’da kurulan Türkmence radyo bölümüne yarı aydın olan yandaşlarını
yerleştirdi.
Yetmişli, Seksenli ve Doksanlı yıllarda çok sayıda Türkmen genç ve
aydın, yargısız tutuklandı, işkence gördü ve idam edildi. Aydın kesimden
birçoğu, artan zulüm ve kıyım karşısında ev ve mallarını terk ederek
başka ülkelere sığınmak zorunda bırakıldılar.
Erşat Hürmüzlü
