alkanlar’daki Osmanlı köprülerinin bazı ortak yönleri
mevcuttur. Hepsinde de kıbleye bakan mihraplar var!
Üsküplü olduğum için bu şehrin iki yakasını birleştiren
Vardar Nehri üzerindeki Taşköprü’de mihrab dikkatimi çekmişti. İslam’da mihrap,
cami ve mescitlerde bulunur.
Taşköprü’nün üzerinde hangi maksatla bir mihrap
yapıldığını düşünüyordum. 80’lerdeki Türkiye’yi ziyaretim sırasında Edirne’de
nehirler üzerindeki köprülerde de benzer uygulamayı görünce, konu daha çok
ilgimi çekti.
Sonraki yıllarda da Bosna-Hersek’teki Neretva ve Drina
nehirleri üzerinde de aynısına karşılaşınca; “Bu kadar köprü üzerinde mihrap
olması ve hepsinin kıbleye bakması tesadüf değildir” diye düşündüm.
Balkan şehirlerindeki kıbleye bakan mihraplı köprüler
çalışması çerçevesinde, Üsküp Taşköprü’den başlayarak, Edirne Ahmet Paşa ve
Abdülmecid Köprüleri’ne, Vişegrad Sokollu Mehmed Paşa Köprüsü ve Konjic
Köprüsü’ne kadar uzanan ziyaretlerimiz oldu. Ayrıca bu özellikte başka köprüler
olsa da, farklı sebeplerle tahrip edildikleri bilgisine ulaştık. Günümüzde
kıbleye bakan mihraplı köprülerden yalnızca beş köprü ayakta kalmış.
Son teknoloji ve ekipmanlarla, bu köprülerin
mihraplarının çok ufak sapmalar ile kıbleyi gösterdiği sonucuna vardık. İnşaa
edildikleri dönemin teknolojik imkânları düşünüldüğünde bu şekilde ufak
sapmalar ile kıbleyi doğru olarak bulmaları da takdire şayandır.
Osmanlı fethettiği Balkan şehirlerinde kendi dokusunu
çeşitli mimari unsurlar ile oluşturmuş. Osmanlı mimarisi şehre bir ruh
giydirmiş, yeni kimlik kazandırmış. Fethedilen Balkan şehirlerine farklı
bölgelerden Müslüman halk yerleştirilmiş. Yeni yerleşen halk ve İslam’ı kabul
eden yerli halkın da namaz ibadetlerini yerine getirebilmeleri için, söz konusu
köprülerdeki mihraplar vasıtasıyla halka mahallin kıble bilgisi verilmiştir.
Ayrıca bu köprüler üzerinde vakit ve Cuma namazları da kılınmıştır.
(Prof. Dr. Mesut İdriz)
