beydullah
Ahrar Hazretleri (1404-1489) Türkistan’ın en büyük alim ve evliyalarındandır.
Kabri Semerkant’ta Nadir Divan Beği medresesinin arkasındaki geniş avluda
bulunur.
Avlunun güney
duvarı açık ve kapalı mescitler dizisiyle kapatılmış. Ortadaki büyük havuzun
solunda hazire bölümü var. Mescitlerin ortak minaresi binalardan ayrı, havuzun
kenarındadır.
Minare kare
prizma biçiminde bir kuleciktir. Dört kemerli ezan okuma yerinin üstü dilimli
tonoz-kubbe ile kapanır. Çepheleri kartuşlar ve kemerli nişlerle tezyin
edilmiş.
Soldaki birinci
mescit (1640) açık ve kapalı olmak üzere iki bölümlüdür. Sol baştaki mescidin
ön cephesi sütunlarla avluya açılır. Bitişiğindeki kapalı bölümü süsleyen “Allahu Ekber” yazılarıyla işlemeli
bordür, hiç kesilmeden açık mescidin cephesini de çerçeveler. Bordürün altında
geniş mukarnas bant bulunur.
Mukarnas başlıklı
ahşap sütunların alt kısmı küreseldir. Sütun ve taş kaidesi çok renkli
boyanmış. Mescit duvarlarının alt kısmını kaplayan turkuvaz çiniler, çiçekli
bordürlerle kuşatılır. Kemerli modüller ve raf ödevli nişciklerle hareketlenen
duvarda tüm çiniden mihrap, çarpıcı ihtişam sergiliyor.
Mihrap çerçevesi
iki katlı yazılarla kuşatılır. En üstü mukarnas saçak ile taçlanmıştır. Mihrap nişi
kilim motiflerine benzer desenlerle işlenmiş. Yukarısında yazı kuşağıyla
çerçevelenen kare pano yine hat ile tezyin olunmuş.
Tavanı mukarnas
çerçeveli üç bölüm halinde düzenlenmiş. Ahşap çıtalarla süslenen tavan, boşluk
bırakılmaksızın altın varak ve kalemişi nakışlarla donatılmış. Her bölümün
ortasındaki yıldız tabanlı, mukarnas dolgulu kubbeciklerle tavan bezemesine
derinlik verilmiş. Bu güzel süslemeler içinde sağ köşedeki minber, sadece dört
basit basamaktan ibarettir.
Kapalı kısmın
çephesi büyük nişlerle oluşur. Sırlı tuğladan geometrik desenlerle işlenmiştir.
Tepe penceresinin içliği ve niş kemerinin köşelikleri çinilerle bezenmiş. Kemerin
üstündeki boşluklar hat yuvası izlenimi veriyor. İçeriye girdiğimizde ahşap
tavanlı, küçük mekan buluyoruz. Duvarların alt kısmı, dış mescitle aynı
anlayıştaki çinilerle kuşatılır. Tavana yakın modüler kemerlerden başka tezyini
yok. Mihrap da yoktur.
İkinci açık
mescidin (1910) çatı hattı ortada yükseltilerek içi mukarnas dolgulanmış. Böylece
taçkapı anlayışı, açık mescide de uygulanmış. Mukarnas başlıklı ahşap
sütunların altı sanki lale biçimli geçmelerle yumurta formu üzerine oturtulmuş
gibi görülür. İçerisi kare planlı, kasetli tavanlıdır. Tavanın yükseltilen
kısmına kalemişi nakışlar ve yıldız tabanlı mukarnas kubbecik tezyin edilmiş. Tavandan
duvara mihrapta olduğu gibi mukarnas kemerciklerle geçilir. Duvarlar modüler
kemerli nişler ve gayet az kalemişi ile süslenir. Yüksek mihrabı çift nişlidir.
Nişlerin ikisi de mukarnas yaşmaklıdır.
Üçüncü mescidin
cephesinde süs olarak turkuaz sırlı tuğladan ince bordür ve kufî “Allahu Ekber” yazısı görülür. (Yard. Doç. Dr. Gözde
Ramazanoğlu)
