uhara’da bulunan Kelan Mescidi, yaklaşık 500 metre
x 650 metre taban oturumuyla çok büyük bir eserdir. Dünyanın en yüksek ve büyük
kapısına sahiptir.
Ön cephe tek katlıdır. Köşelerinde şerefesiz
minareleri var. Duvarlar ince nişli panolarla hareketlidir. Panoların içinde
tuğla dizilişiyle süs yapılmıştır. Bina bir kemerle muazzam Kelan minaresine
bağlanır.
Binadan %65 yani üç misli daha yüksek taçkapı, öne
çıkartılmış. Ortasında çok yüksek kemerli giriş nişi bulunur. Kapı çerçevesi
kartuşlar içinde yazı ile kuşatılır. Büyük kemerin köşelikleri çiniden yıldız
motifleriyle dolguludur. Giriş eyvanını örten dilimli yarım kubbe iç içe geçen
kemerlerin kesişen hatlarıyla süslenir. Eyvan nişi, ortasından hat kuşağı ile
sarılır. Yukarısında galeri, altında kapı ve nişler var. Kapı yine hat ile
taçlanır. Nişlerin köşelikleri ve bordürleri çinilerle donatılmıştır.
Taçkapı beden duvarına, çinilerle bezemeli, çapraz
konumlu nişlerle bağlanır.
Mescitin beş kapısı var. Yan girişleri cephelerden
ileriye alınıp yükseltilerek belirlenmiş. Ön cephedeki giriş kapısı en
özenlisidir.
Kapıdan geçilince cami kotuna merdivenlerle
iniliyor. Anadolu’da pek görülmeyen avlulu cami tipindedir. Kabaca çok büyük
avluyu saran, revak anlayışında, dört sıralı, kubbeli odalar topluluğu diye
tanımlayabiliriz.
Girişin karşısında binadan üç misli daha yüksek ve
dış kapıdan daha büyük bir taçkapı görüyoruz. Burası mihrap odasının kapısıdır.
Mihrabı vurgulamak için üzerinde gayet yüksek kubbe yapılmış. Kubbesi
taçkapının üzerini de aşarak görünür. Çerçeveleri çini, içi kufî hat ve
geometrik desenlerle bezenmiş. Ortadaki nişin köşelerine çini sütunçeler tezyin
edilmiş. Kemer içi ve yan yüzleri geometrik desen ve hat dolguludur. Çini hat,
sütunçelerin üstü hizasından nişi kuşatır. Kemerli büyük geçişin yanlarında
yine panolar var. Köşeliklerindeki çiniler dökülmüş.
Turkuvaz çinilerle kaplı kubbenin yüksek kasnağı
iri kufî hat ile sarılır. Kubbe eteğini dalgalandıran mukarnas ve iki sıralı
çini hat lacivert renkte bezenmiş. Bu kubbe dışında diğer kubbeler, binanın
dışından görülmez.
Avlunun ilerisinde, mescit kapısının önündeki
kubbeli yapının minber olduğu söyleniyor. Dış yüzleri süslemeli, sekizgen bina,
zeminden yüksektir. Her yüzdeki kemerlerin üstünde kitabe için boş kartuşlar
var.
Dört eyvanlı büyük avluyu kuşatan revakların
ayakları, bölgede taş olmadığı için, tuğladan yapılmıştır. Revak ve niş
kemerlerinin köşelerini bezeyen çinileri restorasyon çalışmaları nedeniyle
göremiyoruz. Kemerlerin çevresi ve subasman sırlı tuğlalarla desenlenmiş.
Yanlardaki taçkapılar daha küçüktür. Çerçevesi
geniş bordürle sarılır. İçinde fazla derin olmayan kemerli nişler bulunur.
Nişlerin içi geometrik desen ve kufî hat dolguludur.
Büyük taçkapıdan mihrabın yerleştiği üç eyvanlı,
kubbeli, yüksek mekana giriyoruz. Duvarlar 1.20 metre kadar yükseklikte çini
levhalarla kaplıdır. Karşıdaki nişin içi mukarnas yaşmaklı bir diğer nişle
süslenir. Mihrap da buradadır. Zeminden birkaç basamak yüksekteki mihrap tüm
çinidendir. Etrafını hat kuşağı sarar. Mihrap nişi de iki kademeli yapılmış.
Alttaki kubbeli, üstteki mukarnas örtülüdür. Bütün çini yüzeyi,. Mukarnas
dahil, çiçekler, rumîler, kıvrık dallı işlemelerle donatılmış.
Çıkış tarafında kapı çerçevesinin üst kısmı yıkılmış. yalnız eyvan tonozu kalmış. Eyvan içinde, kapının iki yanında kemerli panolar var. Üst kısmı geometrik desenler ve kufî “Ya Allah”, “Muhammed” yazılarıyla bezenmiş. (Yük. Mimar G. Ramazanoğlu)
